Verbroken sociale contracten

Ze luisteren toch niet...

Als voorbeeld kunnen we noemen hoe de internationale klimaat-wetenschappers eerder dit jaar openlijk op tafel legden dat ze hun werkzaamheden willen staken. Politici en overheden luisteren toch niet. Dat is zo’n voorbeeld van een sociaal contract dat onder druk staat en misschien zelfs verbroken wordt. Dat komt aan het licht omdat één groep in het contract (de wetenschappers in dit geval) laat weten er niet langer in te geloven. Voorbeelden van verschillen in denken over wat ertoe doet in de maatschappij zijn o.a. de beweging om te de-kolonialiseren, de beweging om systemisch racisme aan de kaak te stellen en de beweging om de ideologie van ongebreidelde groei om te buigen of de beweging om op een andere manier met de natuur om te gaan. Dan hebben we het wel over veranderingen die meerdere generaties duren. Alleen weten we intussen dat als we kijken naar het klimaat, we die tijd niet hebben.

Conflict

Het verbreken van een sociaal contract leidt tot een conflict. De vraag is natuurlijk wel, wat het moment is dat het verbroken is geraakt. Op het moment dat de klimaatwetenschappers de handdoek in de ring gooien, of al veel eerder, op het moment dat politici en overheden voor zichzelf hadden besloten klimaatwetenschappers te negeren? Maar kan het signaal van de klimaatwetenschappers ervoor zorgen dat we weer op een andere manier, en meer in verbinding, naar het probleem gaan kijken?

Voorkomen

Onlangs was ik betrokken bij een gesprek van mediators over de hedendaagse aard van conflicten. Er is een duidelijke trend gaande waarin betrokkenen bij maatschappelijke ontwikkeling en conflicten zoeken naar de best passende interventie. Met name het voorkomen van conflicten wordt steeds belangrijker gevonden. Er is natuurlijk een verband tussen de ontwikkeling van conflicten en de wijze waarop gezocht wordt er mee om te gaan.

Angst en onverdraagzaamheid

De Belgische psychiater Damiaan Denys laat zien dat angst en onverdraagzaamheid (dan wel tolerantie) samenhangen. Een toenemende angst of een toenemend gevoel van onzekerheid maakt de kans op (ongelimiteerde) agressie groter. De reflex is om te antwoorden met meer handhaving, strengere regels en de toepassing ervan (juridisering), maar daarmee wordt de angst niet weggenomen. En wat was ook alweer de uitkomst van het recente onderzoek naar de ongewenste effecten van zorg in de gesloten jeugdinrichtingen? Jawel, dat veel jongeren er meer getraumatiseerd uitkomen dan dat ze erin gaan.

Geen opdrachtgever

Maatschappelijke conflicten die leiden tot spanning of afbraak van sociale contracten hebben geen eenduidige opdrachtgever die opdracht kan geven tot mediation of een andere aanpak. Datzelfde zien we als we kijken naar de grote maatschappelijke opgaven; wonen, zorg, energie en klimaat, stikstof/ biodiversiteit. Doordat ze nu op de politieke agenda staan, lijken ze een opdrachtgever te hebben en lijken ze minder conflictueus, alsof we deze crisis collectief onder controle hebben. Maar de praktijk is verre van dat.

In dialoog

De klimaatwetenschappers geven het signaal af dat het zo niet langer werkt. Een boodschap die misschien helpt om de cyclus te doorbreken. Zo wordt ieder die hart heeft voor maatschappelijke vraagstukken, uitgedaagd nieuwe vormen en manieren te vinden om deze op te lossen. De kern is dat we met elkaar in gesprek gaan, de dialoog aangaan of deze vernieuwen waar ze is vastgelopen. Het heeft geen zin om angst te beantwoorden met onverdraagzaamheid. Diepe breuken en verloren vertrouwen zijn geen geschikte voedingsbodem als het gaat om het oplossen van de existentiële vraagstukken en transities waar de samenleving voor aan de lat staat.  Hoe ga jij hiermee om?